ХАМОН РОХЕ, КИ ПОЁНАШ НАМЕБИНАМ, ВАТАНДОРИСТ…

Ба назар мерасад, ки дар чанд соли охир љавонони мамлакат бештар худшинос шудаанд.

Бале. Њар инсон ва ќавму миллат аз худшиносию ватнадўстї рушд мекунад. Њамин гуна сухан њам њаст, ки мегўянд: «Худро шинохтї, Худоро мешиносї». Акнун бисёр мешунавем, ки мардикорони тољик дар Русияву дигар кишварњо, аќаллан, аз худашон дифоъ мекунанд. Бо тољик буданашон фахр мекунанд. Барои пешрафти кишвар сањм мегузоранд.
Чанд рўзи охир ба воситаи телевизионњои кишвар бисёр мебинему мешунавем, ки љавонони тољик, ки 20 солу 30 сол дар дигар кишварњо зиндагї мекунанд, имрўз барои сохтани Ватан омадаанд. Ва њар яке мегуфт, бо 100 њазору 150 њазор доллар сањмия харидаанд. Офаринашон бод. Набиулло Неъматов, муњассили Донишгоњи давлатии њуќуќ, бизнес ва сиёсати Тољикистон низ ба гуфт, ки бо маблаѓи 11 њазор сомонї сањмия харидааст. Як донишљў.
Аммо муассиртар бароям он буд, ки Мафтун ном љавон аз ноњияи Файзобод аз бањри 10 њазор доллар гузаштаву тољик буданашро њифз кардааст. Ў мегўяд, дар як хонаи рус кор мекардаанд. Рўзе соњиби хона дар љамъи бачањо Мафтунро, ки аз њама љавон будааст, гуфтаст: «як бор «ман ќирѓиз, ўзбек ё ќазоќам» гўй 10 њазор доллар медињамат», аммо Мафтун розї нашудааст. Соњиби хона чандин маротиба, боисрор пурсидааст, аммо Мафтун рад кардааст.
- Њарчанд, мегўяд Мафтун, - баъдан њамроњонам зарзанишам мекарданд, ки чаро розї нашудам. Онњо мегуфтанд, бо як маротиба «ман ќирѓизам» гуфтан ќирѓиз намешудї-ку. Њатто бародарам сарзанишам мекард. Аммо ба онњо гуфтам, ки ман тољикам ва агар 100 њазор доллар њам медод, розї намешудам.
Худо кунад, ки сафи чунин љавонони худшиносу ватандўст боз њам афзояд ва дар њар куљое бошанд, аз тољик буданашон ифтихор кунанду барои ободии Ватан кўшиш намоянд.
Њиљозї гуфтааст: «Ваќте мушкили зиндагї њал мешавад, ки худ ба танњої аз ўњдаи њалли он бароем».
Њукумати мамлакат низ њамин нуктаро дарк намуд, ки тасмим гирифт, НБО «Роѓун»-ро худи мо ба танњої бунёд кунем ва аз мушкили асосии мардумамон дар фасли сармо – нерўи барќ ворањем.

17 СОЛИ БЕБАРОРИ ЗАБОН

Агар дар Тољикистон сад забоншинос бошад, сад хел аќида вуљуд дорад

Ба аќидаи донишмандон ва равшанфикрони тољик бо гузашти 17 сол аз ќабули Ќонуни забони давлатии Тољикистон њанўз њам бахшњои умдаи ин ќонун амалї нашуда ва њамчунон рўи ќоѓаз боќї мондааст. Забоншиносони тољик њар яке дар мавриди забони тољик аќидаи шахсии худро дорад ва њамон тавре, ки хоњад истифода мебарад. Њатто дар ин маврид китобњо ба нашр расидаанд. Хусусан, донишманди тољик Ўктами Холиќназар дар навиштањояш ќариб пурра аз калимањои арабї истифода мебарад. Ба аќидаи ў бояд мо калимањои арабиро чї тавре њаст, њамон тавр истифода барем.
Аммо ба фикри баъзе забоншиносони дигар шарт нест, ки мо калимањои бегонаро, ки ба забонамон дохил шудаанд, айнан талаффуз намоем. Ќутбиддин Мухторї, устоди кафедраи услубшиносї ва тањрири адабии факулати журналистика ва тарљумонии ДДМТ мегўяд, мо калимањои ба забонамон дохилшударо ба таври худамон бояд талаффуз кунем. Ончуноне ки дар дигар забонњо роиљ аст. Масалан, мегўяд Мухторї, истилоњи русии "механика" ба таркиби луѓати забони арабї дохил шуда, тамоман дар шакли дигар - "манљаниќ" истифода мешавад. Ё дар Ќуръони маљид калимањои зиёди форсї-тољикї истифода шудааст, ки мо тољикон онро намефањмем. Пас чаро мо бояд калимањои онњоро ба таври худашон истифода кунем? Ба назари Ўктами Холиќназар бояд калимањои "њаљ" бо ду "љ" ("њаљљ"), "муњим" бо ду "м" ("муњимм"), "муовин", "муодил", "муомилот" бо њарфи "ъ" ва дар калимањои "мубоњиса", "мунофиќа", "мусодира" ва дигарњо бояд ба љои њарфи "и" њарфи "а" (мубоњаса") истифода бурда шавад, ки ин ба аќидаи як гурўњи забоншиносон тамоман ба меъёри забони тољикї рост намеояд.
Дар факултањои филологї њам њар устод ба таври худаш ба донишљўён дарс мегўяд. Савол ин аст, ки дар ин њолат донишљўён чї тавр забон меомўзанд? Ё худ, расонањо низ њар яке ба таври худ аз забони тољикї истифода мебаранд. Аммо ин ягон касро ба ташвиш наовардааст. То њол на аз љониби Академияи илмњо, на аз љониби маќомоти дахлдор ягон тадбир андешида нашудааст. Танњо њафтаи гузашта раёсати нави Иттифоќи журналистон аз забони нашрияњо, хусусан, њафтаномањои "Миллат" ва "Наљот" изњори нигаронї кардааст. Ва ба аќидаи Акбари Саттор, раиси Иттифоќи журналистон, ба хотири аз љониби масъулин риоя шудани Ќонуни забон роње дигаре, љуз водорсозии онњо тавассути пешбинии љазо вуљуд надорад: "Агар ки ќонун бошад, барои ќонунро вайрон кардан бояд одам љазо бинад. Ман пешнињод дорам, ки љазо муќаррар карда шавад", мегўяд ў.
Вазъи забони тољикї ва раванди татбиќи Ќонуни забони давлатии Тољикистон зимни як нишасти донишмандон, масъулини давлатї ва мудирони расонањои хабарї мавриди баррасї ќарор гирифтааст. Донишмандони тољик, дар њоле ки масъулини идорањо аз иљро шудани ин ќонун ба навъе гузориш медоданд ва тавсиф мекарданд, талошњои њукуматро дар ин самт нокифоя хондаанд ва аз тољикии форсї ба унвони як забони бидуни пуштибон дар Тољикистон ёдовар шудаанд. Дорои Дўст, донишманди тољик ба радиои "Озодї" гуфтааст: "Агар аз решањояш бинем, ки ѓалат аз куљо меояд: дар мўњри дафтари Раёсати љумњурамон ду ѓалат аст. Ваќте ки дар мўњри Раёсати љумњурї ду ѓалат аст, дар мавриди кадом савод мо гап мезанем. Баъди се њазор сол аз кўњи Бесутун матнњоро ёфтанд ва хонданд, ѓалат нест, вале мо дар мўњрамон ѓалат дорем. Ќарорњое, ки имрўзњо нашр мешавад, ќонунњое, ки нашр мешавад, садњо таркиби ѓалат дорад. Ба охирин амре, ки дар мавриди ба Шириншо Шотемур ва Нусратулло Махсумов додани унвони Ќањрамони Тољикистон буд, таваљљўњ кунед: "барои фаъолияти бунёдкоронаи давлатдорї ва хидматњои бузург дар поягузории истиќлолияти Тољикистон". Ин таркибњо аз нигоњи мантиќ ѓалат аст. Аввал давлатро поягузорї мекунанд ва баъд давлатдорї мекунанд."
Дар њамин њол Исомиддин Салоњиддинов мушовири Президенти Тољикистон низ ба дунболи ин гуна интиќодот гуфтааст, дар воќеъ, вазъи забони давлатї нигаронкунанда аст. Ба аќидаи ў ба роњ андохтани як њаракати иљтимої ба манзури њимоят аз забони давлатї амри зарурист: "Дар худи Тољикистон ба сабаби нодонии мо, бемасъулиятии мо ба забони тољикї фишор оварда мешавад ва ин маънои онро дорад, ки ба истиќлоли мо фишор оварда мешавад. Чаро реклама ба забони тољикї тарљума намешавад? Барои он ки тавассути реклама мардум ба фановарї, шароити бозор ва навгонињо ва пешрафт ошно мешавад ва ин кор амдан сурат мегирад. Як њаракате бањри дифои забони давлатї бояд таъсис ёбад, шояд мисли Анљумани муњофизони забони давлатї."
Ширкаткунандагони ин нишаст, њамчунин, наќши радио ва телевизион дар густариши забон дар шароити пешрафти фановариро таъкид карданд ва бо лањни шадид аз забони шабакањои телевизонї интиќод намудаанд.
Дар воќеъ имрўз радиоњои зиёде дар пойтахт ва ноњияњои атрофи он фаъолият доранд. Ва таври маълум, ќисмати бештари барномањои ин радиоњо бо забони русї аст. Њатто ќариб нисфи барномањои ду шабакаи телевизионии кишвар, ки акнун 16-18 соат пахш мешаванд, русї аст.
Абдулло Файзуллоев, як узви Комиссияи татбиќи Ќонуни забони Тољикистон гуфтааст: "Ташаккур аз ТВТ, ки бозињои футболро барои мардум намоиш дод. Аммо ниёз ба тарљумаи бисёр пурѓалат набуд. Шорењи футбол мегўяд, ки "тўб маљрои худро дигар кард" ё љои дигар мегуфт, ки "тўб ба майдони љазо омад". Ман аз ин њама чизе нафањмидам".
Дар шароити феълї меъёри воњиди забони тољикї вуљуд надорад ва истилоњот ё вожањо аз љониби Кумитаи истилоњот ќабул ва эълон намешавад, ки боиси истифодаи номатлуби вожањо шудааст.
Дар њамин њол бархе дигар аз ширкаткунундагон аз љумлаи мансабдорон аз ворид шудани калимот ва вожањои ба истилоњи онњо "иронї" ва "афѓонї" изњори нигаронї кардаанд. Аз љумла раиси Бунёди забони тољикї гуфтааст, як рўзномаи навтаъсис вожаи "истирдод" ва "тарљењ"-ро истифода кардааст, ки њатто барои ман дарки он мушкил аст. Аммо раиси пажўњишгоњи забон гуфтааст, ин њама калима ё вожањо, калимоте нестанд, ки акнун ба забони тољикї ворид шуда бошанд. Балки моли њамин забон њастанд ва дубора баъди солњои, ба истилоњ содда кардани забон, мавриди истифода ќарор мегиранд. Ва љое барои нигаронї вуљуд надорад.
Дар воќеъ, он њама калимањои барои мардуми мо нофањмои арабї моли забони тољикї буданд. Зеро гузаштагони мо шояд бузургии худро нишон дода, бештар аз калимањои арабї истифода мекарданд, ки ин то ба њамин њол оварда расонд. Ва њоло њам забони тољикї дилсўз надорад. Шояд њар як забоншиноси мо танњо бузургии худро нишон доданї шуда, аз калимањои фаќат барои худашон фањмо истифода мебаранд. Ва агар касе ягон пешнињоди љолиб дорад, ба Академияи илмњо мурољиат кунад, шояд Ќонуни забонро аз нав ќабул мекунем ва мавриди истифода ќарор медињем. Агар не, сари мардумро гаранг кардан лозим нест?

P.S. Ин матлаб се сол пеш дар хафтаномаи «ВАЌТ» нашр шуда буд, ки фикр мекунам холо хам моњияти худро гум накардааст. Ахиран Ќонуни забони тољикї аз нав ќабул шуд, аммо бењбудие ба назар намерасад.

ИНТИХОБОТ ВА ЧАВОНОН

Ба назар мерасад, ки љавонон дар масоили сиёсї иштироки фаъол доранд

Таври маълум, Тољикистон ба чорабинии муњими сиёсї – интихоботи Маљлиси Олї омодагї мебинад. Аммо ин навбат маъракаи ќабл аз интихобот на мисли интихоботњои пешин бо њангомаю дабдаба, балки бисёр ором мегузарад. Сабабаш низ маълум – Нерўгоњи барќи обии «Роѓун».
Воќеан, НБО «Роѓун» ва масъалаи бунёди он имрўз ба масъалаи раќами яки кишвар табдил ёфтааст. Мардуми кишвар њам, умедашон њамин «Роѓун» аст ва бовар доранд, ки бо анљоми ин нерўгоњ мушкили бебарќї намекашанд, њамагї «Роѓун»-у сањмияро фикр мекунанд. Њамин тавр, масъалаи бунёди «Роѓун» маъракаи ќабл аз интихоботро рўпўш кардаву кам аз он ёд мекунем.
Ба њар сурат, анљуманњои њар шаш њизби сиёсии мамлакат барпо шудаву номзадњо пешбарї шуданд. Дар њавзањои якмандатї низ пешбарии номзадњо идома дорад.
Ба назар мерасад, ки дар интихоботи имсола љавонон иштироки фаъол доранд.
Њизбњои сиёсї њам иќрор шудаанд, ки дар рўйхати њизбї барои ширкат дар интихоботи парлумонї номи намояндагони љавон нисбат ба интихоботњои ќаблї бештар аст.
Аз љумла, дар рўйхати 22-нафараи Њизби халќии демократї 3 номзади љавон пешбарї шудааст. Рўйхати Њизби сотсиал-демократро бошад, 50 фисадро љавонони то 36-сола ташкил мекунад. Њизби нањзати исломии Тољикистон низ ин навбат 6 номзади љавонро дар рўйхати њизбии худ љой додаст. Њамчунин, љавонон аз њавзањои якмандатї низ номзадиашонро пешнињод мекунанд.
Ба гуфтаи намояндагони ањзоб љавонони зиёде хостгори пешбарии номзадиашон буданд, аммо гарон будани гаравпулї сади роњи эшон шудааст.
Бо вуљуд, умед мекунем, ки ин навбат љавонони бештар њам ба парлумон ва њам ба Њукумати кишвар роњ меёбанд ва бод иди наву тоза дар пешрафти кишвар сањм мегузоранд.

Сахмия ва чавонон

Харидории сањмияњо ба проблема мубаддал гаштааст

Ба назар мерасад, имрўз дар њамаи нињод кормандонро маљбур мекунанд, то сањмия харанд. Њатто мардуми дењотро, ки бекоранд.
Сањмияњо бояд харида шаванд. Чун имрўз ваќти нанг расидааст. Пас аз чанд кўшиш, барои сохтмони Роѓун, ки натиља надод, Президенти мамлакат тасмим гирифт, то ин иншооти бузург ва умеди мардуми кишварро бо мабалаѓњои худї месозем. Њамин буд, ки бори аввал Сардори давлат ба мардуми љумњурї мурољиат кард, то дар ин кор бетараф набошанд. Аммо бо чунин тарз ба фурўш рафтани сањмияњо Президенти кишварро нигарон кардааст. Дар се њафта њамагї, таќрибан 150 млн. доллар. Њамин буд, ки дар вохўрї бо соњибкорони ватанї Сардори давлат бештар сари мавзўи сањмияњо сўњбат кард ва гуфт: «Агар шумо насозед, ман худам месозам».
Воќеан, то имрўз ба ѓайр аз раиси шањри Душанбе Мањмадсаид Убайдуллоев, дигар ягон роњбари вазорату идорањо эълон накардаанд, ки бо чї миќдор пул сањмия харидаанд. Аммо тобеони њамин роњбарон бо дороии ночизашон аз ин маърака бетараф намондаанд.
Гуфтем, ки мардумро маљбур мекунанд, то сањмия харанд. Њатто кор то љое расидааст, ки кормандони БДА аз ронандагон мепурсанд, ки сањмия харидаанд ё не. Дар бемористон низ аз њар бемори омада харидани сањмия пурсида мешавад. Дар таваллудхонањо бошад, занони њомиларо бе сањмияи Роѓун намепазиранд. Ин масъаларо вазири тандурустї Нусратулло Салимов дар нишасти матбуотї ќавл дод, ки баррасї хоњад кард.
Вале нанговартар аз њама харидории сањмияњо аз љониби донишљўён аст. Донишљўе, ки аз њисоби падару модар мехонад, то сањмия нахарад, ба имтињонњо роњ дода намешавад. Дар Донишкадаи забонњои Тољикистон, ки њар як донишљў аз сањмияњои 100-сомонигї харидорї кардаанд, дар имтињони дигар онњоро маљбур кардаанд, то боз сањмия харанд. Донишљўёни Донишкадаи санъат бошанд, ин масъаларо дар нишасти матбуотии Вазорати маориф назди Абдуљаббор Рањмонов гузоштанд. Вазири маориф дар посух ба шикояти донишљўён гуфт, барои имтињон аз донишљў талаб кардани сањмия гуноњ аст. Ба гуфтаи Абдуљаббор Рањмонов, дар ин самт миёни донишљўён бояд корњои таблиѓотї бурда шавад ва онњо бо хоњиши худ сањмияњоро харидорї кунанд.
Вале њастанд донишљўёне, ки имконият доранд сањмия мехаранд. Масалан, Набиулло Неъматов, донишљўи соли чоруми Донишгоњи давлатии њуќуќ, бизнес ва сиёсат ба мо иттилоъ дод, ки бо маблаѓи 11000 сомонї аз сањмияњои НБО Роѓун харидорї кардааст.
Хулоса, бо маблаѓи 6 млрд. сомонї сањмияњои Роѓунро, ки ба фурўш баромадаанд, намешавад, ки дар як моњу як сол фурўхт. Ин кори чандсола аст. Ва иншоаллоњ кори мешуданист.

Баъд аз Соли нав

1 январ. Барои табрики волидайн ба деха рафтам. Дар деха хама туй доштанд. Ду руз баркро хомуш накардаанд. Барои Соли нав. Ин дар холе, ки дар Иди Курбон – иди мусулмонон баркро хомуш карда буданд. Ва соли навро, ки имсол бисёрихо чашн нагирифтанд, барк дода шуд. Аммо ба хар сурат ин боиси хурсандист. Маълум, ки имсол мардуми мо камтар азоби бебарки кашиданд. На мисли солхои пеш, ки хафтахо баркро намедиданд.
Хамсинфам Салимчон буд, ки мегуфт, «мешудаст хамин баркро диханду аммо намедиханд».
Шояд ин гапи Салимчон чон дошта бошад. Мумкин як кисми баркро ба Афгонистон фурушанд.
Ба хар хол умед мебандем, ки оянда боз хам бехтар мешаваду мардум аз азоби бебарки халос.